Ustanowienie opieki dla małoletniego, strata rodziców

Wstęp

Strata przez małoletnie dziecko obojga rodziców w wypadku komunikacyjnym jest ogromną tragedią. W opinii autora artykułu jest także największą możliwą szkodą osobową do jakiej może dojść w sytuacji straty bliskiej osoby (gdy żadne z rodziców nie było sprawcą). Z doświadczenia wiemy że sądy przyznają wówczas najwyższe świadczenia za doznaną krzywdę, wyższe tym bardziej im młodszy był w momencie tragedii powód.

W jednej z prowadzonych przez nas spraw uzyskaliśmy dla niespełna 2 letniego w momencie wypadku powoda odszkodowanie łączne ponad 850.000zł słownie osiemset pięćdziesiąt tysięcy złotych za śmierć obojga rodziców.

W związku z tragedią dziecko traci obu przedstawicieli ustawowych, powstaje konieczność ustanowienia opiekuna (brak władzy rodzicielskiej choćby jednego z rodziców), który dbałby o jego interesy osobowe i majątkowe.

Opieka

Opieka nad małoletnim to uprawnienia i obowiązki związane z dbałością o jego osobę i majątek, pozostające pod ścisłym nadzorem państwa (Sąd Opiekuńczy). Zakresem uprawnień i obowiązków opieka jest bardzo zbliżona do władzy rodzicielskiej.

Odesłanie do przepisów o władzy rodzicielskiej

Zgodnie z art. 155 § 2 do sprawowania opieki nad małoletnim stosuje się odpowiednio przepisy o władzy rodzicielskiej. Odesłanie to nie ogranicza się tylko do sposobu wykonywania opieki przez opiekuna, ale do treści samej opieki (zob. J. Ignatowicz, w: System prawa rodzinnego..., s. 1153).

Trzy główne zasady opieki

Opieka opiera się na trzech głównych zasadach:

• Dobro podopiecznego (pupila) - Dobro małoletniego zawsze jest kryterium rozstrzygającym, czy to w sytuacji wyboru opiekuna, treści opieki, decyzji Sądu Opiekuńczego.
• Powszechności opieki - Opiekę ustanawia się obowiązkowo co do każdej osoby co do której zachodzą przesłanki jej ustanowienia.
• Ustanowienia z urzędu - tzn. bez koniecznej inicjatywy osób zainteresowanych.

Ustanowienie opieki

Opieka ustanawiana jest przez Sąd Opiekuńczy z urzędu, gdy Sąd poweźmie wiadomość, że zachodzą ku temu przesłanki. Sądem Opiekuńczym jest wydział rodzinny i dla nieletnich. Właściwy miejscowo jest Sąd na obszarze którego małoletni ma miejsce zamieszkania bądź pobytu.

Obowiązek informacyjny

Każdy kto ma informacje o zachodzących podstawach ustanowienia opieki powinien o tym poinformować Sąd Opiekuńczy. W szczególności obowiązek taki mają organy gminy, inne sądy, prokuratury, notariusze, organy administracji, policja, placówki oświatowe, społeczne organy pomocnicze sądu oraz organizacje i zakłady zajmujące się opieką nad dziećmi.

Uczestnicy postępowania o ustanowienie opieki

Uczestnikami postępowania w sprawie o ustanowienie opieki są:

• małoletni, który ukończył 13 lat,
• osoby bliskie małoletniego (krewni, osoby sprawujące nad nim faktyczną pieczę, rodzice, nawet jeśli zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, także kandydat na opiekuna).

W sprawie o ustanowienie opieki osobisty udział małoletniego Sąd może wyłączyć lub ograniczyć, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze. W przypadku małoletniego, który nie ukończył 13 lat, celowe może się okazać nakazanie sprowadzenia go do sądu, by umożliwić sędziemu przeprowadzenie rozmowy z dzieckiem, ocenę jego reakcji na osobę kandydata na opiekuna. Wysłuchanie małoletniego nastąpuje poza salą posiedzeń, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze. Gdy przeciwko publicznemu rozpoznaniu sprawy sprzeciwia się dobro dziecka, sąd zarządzi odbycie posiedzenia przy drzwiach zamkniętych.

Kryteria wyboru opiekuna

Sąd może powierzyć opiekę jednej osobie lub małżonkom wspólnie. Nie mogą sprawować opieki wspólnej konkubenci. Sądy faworyzują opiekę wspólną, sprawowaną przez małżonków ponieważ jest najbardziej zbliżona do naturalnej rodziny. Opieka powinna być powierzona jednej osobie gdy między nią a pupilem nawiązała się silna więź uczuciowa. Zawsze decyduje najlepsze dobro dziecka.

Opiekunem nie może być

• Osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo została pozbawiona praw publicznych
• Osoba, która została pozbawiona władzy rodzicielskiej
• Osoba, która została skazana za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności albo za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby lub przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim,
• Osoba, wobec której orzeczono zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.
• Osoba, w stosunku do której zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiąże się należycie z obowiązków opiekuna

Pierwszeństwo wyboru

Na opiekuna małoletniego ustanowiona powinna być przede wszystkim osoba wskazana przez ojca lub matkę, jeżeli nie byli pozbawieni władzy rodzicielskiej. Zasadniczo rodzice wyznaczając opiekuna chcą jak najlepiej dla swojego dziecka. Wyznaczenie może nastąpić w testamencie, ustnym przekazie, na piśmie.

Kwalifikacje

Decydujące znaczenie przy wyborze opiekuna mają właściwe kwalifikacje osoby, która będzie gwarantem jak najlepszego pokierowania dzieckiem. Sąd powołując osobę na opiekuna musi brać pod ocenę takie okoliczności jak:

• więź emocjonalną
• kwalifikacje moralne,
• poziom umysłowy,
• predyspozycje wychowawcze,
• stan zdrowia,
• wiek,
• wykonywany zawód, itp.

Przyrzeczenie

Opiekun nabywa prawa i obowiązki wynikające z opieki po złożeniu przyrzeczenia wobec sądu. Opiekun w przyrzeczeniu zapewnia, że powierzoną pieczę sprawował będzie z najwyższą starannością.

Zaświadczenie

Po złożeniu przyrzeczenia sąd wydaje opiekunowi zaświadczenie, które stanowi dowód jego uprawnień w stosunku do podopiecznego, np. przymiot przedstawiciela ustawowego.

• Obowiązek pieczy nad osobą dziecka - Dbanie o jak najlepsze wychowanie, rozwój duchowy i fizyczny, ochrona przed zagrożeniami, dbanie o jak najlepsze warunki egzystencji, uzyskiwanie zgody Sądu w ważniejszych sprawach.
• Obowiązek pieczy nad majątkiem dziecka - Spis inwentarza przy znaczniejszym majątku, dochody dziecka powinny być przekazywane na jego utrzmanie, uzyskiwanie zgody Sądu w ważniejszych sprawach.
• Reprezentowanie podopiecznego – Opiekun jest przedstawicielem ustawowym małoletniego. Reprezentuje go we wszystkich czynnościach prawnych, a także w czynnościach podejmowanych przed sądem (z pewnymi wyłączeniami przewidzianymi w KRIO).

Kontrola sądu nad sprawowaniem opieki

Sąd na bieżąco kontroluje wykonywanie opieki. Kontrola Sądu polega ona na zaznajamianiu się na bieżąco z działalnością opiekuna, np. przez wywiad środowiskowy, udzielanie opiekunowi odpowiednich wskazówek i poleceń, żądaniu przez sąd wyjaśnień we wszelkich sprawach dotyczących opieki, np. w zakresie postępów w nauce, badanie i zatwierdzanie dokumentów, które opiekun obowiązany jest przedłożyć sądowi.

Opiekun ma obowiązek przedkładać sądowi sprawozdanie dotyczące osoby podopiecznego, które powinno zawierać: stan zdrowia, stopień rozwoju, wyniki osiągane w nauce.

W sytuacji gdy wymaga tego dobro małoletniego pozostającego pod opieką Sąd może zmienić swoje postanowienie o opiece, nawet prawomocne.