Niesłuszne skazanie w PRL – sprawdź, na jakie odszkodowanie możesz liczyć

Opublikowano: 12 grudnia 2025

W czasach PRL władza nie dopuszczała jakiegokolwiek słowa sprzeciwu wobec obowiązującej narracji. Każdy, kto działał na szkodę ustroju, stanowił dla niego poważne zagrożenie, a bunt był błyskawicznie tłumiony. Dzisiejsze pojęcie niesłusznych skazań oznacza wyroki i decyzje, które dotyczyły osób represjonowanych z powodów politycznych — przede wszystkim z powodu działalności na rzecz niepodległości Polski, oporu wobec kolektywizacji wsi, działalności w podziemiu niepodległościowym czy odmowy współpracy z władzami.

Wyroki za niesłuszne skazania w okresie PRL i sowieckich wpływów

Organy ścigania i sądy, a także organy pozasądowe, stosowały wobec oskarżonych:

• skazania karne skutkujące karą pozbawienia wolności (wraz z osadzeniem w więzieniach lub obozach pracy),
• decyzje o internowaniu,
• przymusowe wcielenia do służby wojskowej (w sytuacjach represyjnych),
• konfiskatę mienia, ograniczenia praw obywatelskich, a w skrajnych przypadkach kary śmierci.

Wyroki te często opierały się na sfałszowanych dowodach, wymuszonych zeznaniach czy procedurach sprzecznych z zasadami prawa karnego i standardami procesowymi.

Podstawa prawna dochodzenia odszkodowania — jakie przepisy obowiązują dziś?

Ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego — podstawowy akt przywracający możliwość stwierdzenia nieważności wyroków i decyzji represyjnych oraz otwierający drogę do roszczeń o odszkodowanie i zadośćuczynienie od Skarbu Państwa.

Art. 8 ustawy lutowej reguluje tryb dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia. Po stwierdzeniu nieważności orzeczenia właściwy sąd rozpatruje roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie, a żądania należy zgłosić w terminie 10 lat od uprawomocnienia się orzeczenia stwierdzającego nieważność.

Kto może ubiegać się o odszkodowanie?

Uprawnionymi podmiotami są:

• osoba, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia (czyli bezpośrednio represjonowany),
• jeżeli represjonowany zmarł — małżonek, dzieci i rodzice tej osoby (następcy prawni uprawnień),
• osoby, wobec których wydano decyzje o internowaniu w stanie wojennym, a także osoby powołane do przymusowej czynnej służby wojskowej w określonym czasie (np. 1 XI 1982-28 II 1983).

Wnioski o stwierdzenie nieważności orzeczenia może wnieść sama osoba represjonowana, Rzecznik Praw Obywatelskich, Minister Sprawiedliwości lub prokurator. Po uprawomocnieniu się decyzji o nieważności uprawniony zgłasza żądanie odszkodowania/zadośćuczynienia do sądu.

Jakie dowody i dokumenty są wymagane?

Aby móc liczyć na odszkodowanie za represje komunistyczne związane z niesłusznym skazaniem w okresie PRL, należy zebrać komplet dokumentów, w tym:

• postanowienia, wyroki i akta sprawy (IPN, archiwa sądowe),
• dokumentację medyczną potwierdzającą pogorszony stan zdrowia po represjach,
• dokumenty zatrudnienia, listy płac, dowody na utracone dochody,
• dowody na utratę lub konfiskatę mienia (np. protokoły, decyzje administracyjne),
• zeznania świadków i oświadczenia okolicznościowe,
• dokumenty potwierdzające zasiłki, koszty leczenia, rehabilitacji itp.

Nasza kancelaria często występuje o wyciągi z akt do IPN i archiwów, aby uzyskać niezbędne materiały do udokumentowania podstaw sprawy.

Na jakie kwoty można liczyć — praktyka orzecznicza i przykłady

Prawo nie przewiduje górnego limitu odszkodowania ani zadośćuczynienia w sprawach o represje, co daje dość szerokie możliwości. Wysokość świadczenia zależy od skali szkody i siły dowodów. W praktyce sądy coraz częściej zasądzają wysokie kwoty. Przykłady z orzecznictwa:

• orzeczenie Sądu Okręgowego we Wrocławiu przyznające łącznie 1 717 968,66 zł (z czego ponad 1,5 mln zł tytułem zadośćuczynienia),
• wyroki przyznające odszkodowania rzędu kilkuset tysięcy złotych, a zadośćuczynienia przekraczające milion, pojawiają się w orzecznictwie apelacyjnym i okręgowym.

W praktyce kwoty wahają się od kilkudziesięciu tysięcy złotych (przy słabym udokumentowaniu szkód) do setek tysięcy, a nawet ponad miliona złotych w sprawach, gdzie udowodniono ciężkie, długotrwałe represje i poważne następstwa zdrowotne. Brak ustawowego limitu oznacza, że efektywna strategia dowodowa oraz rzetelne wyliczenie strat mają ogromne znaczenie dla osiągnięcia wysokich kwot.

Zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią. Pomagamy uzyskać odszkodowania za represje komunistyczne z tytułu ustawy lutowej.