800 000zł odszkodowania za represje Stalinowskie, około 2 lat pozbawienia wolności.

III Ko 476/23 - Wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 25 sierpnia 2023 r.

Na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego zasądza od Skarbu Państwa za niesłuszne skazanie wyrokiem byłego Wojskowego Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 30 września 1945 r. wydanego pod sygnaturą O 364/45 J. S. syna A. urodzonego dnia (...) w W. za czyn z art. 118 § 1 i 2 w zw. z art. 115 § 1 KKWP i Dekretu PKWN o ochronie Państwa z dnia 30 października 1944 r. na karę 10 lat więzienia oraz 5 lat pozbawienia praw publicznych, na rzecz:

C. Ł. kwotę 200.000 (dwieście tysięcy) zł tytułem zadośćuczynienia,

W. S. kwotę 200.000 (dwieście tysięcy) zł tytułem zadośćuczynienia,

Z. S. kwotę 200.000 (dwieście tysięcy) zł tytułem zadośćuczynienia,

H. S. kwotę 200.000 (dwieście tysięcy) zł tytułem zadośćuczynienia.

2. W pozostałym zakresie wniosek C. Ł., W. S., H. S. i Z. S. oddala.

3. Na podstawie art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego kosztami postępowania obciąża Skarb Państwa.

Historia wojskowa represjonowanego:

J. S. był członkiem ugrupowania partyzanckiego pod dowództwem B. O. (...) operującego w okresie powojennym w powiecie (...). W dniu 10 czerwca 1945 r. zdezerterował on wraz z grupą żołnierzy z macierzystej jednostki - (...) Dywizji (...) Armii WP, tworząc pod dowództwem B. O. oddział partyzancki. W czerwcu 1945 r. grupa ta przemieściła się na tereny (...) zmierzając do połączenia ze zorganizowanymi strukturami (...) podziemia. Na przełomie czerwca i lipca 1945 r. oddział stacjonował na obszarze powiatu (...) i nie przejawiał aktywnej działalności. W dniu 1 lipca 1945 r. doszło do konfrontacji ww. grupy z żołnierzami (...) w wyniku której zginęli dwaj plutonowi (...) oraz (...) woźnica (prawdopodobnie zastrzelony przez R.), ranni zostali natomiast dowodzący patrolem podporucznik i jeden z członków grupy (...) - J. R. J. S. został aresztowany w dniu 27 lipca 1945 r.

Wyrokiem byłego Wojskowego Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 30 września 1945 r. wydanego pod sygnaturą O 364/45 J. S. został skazany za czyn z art. 118 § 1 i 2 w zw. z art. 115 § 1 KKWP i Dekretu PKWN o ochronie Państwa z dnia 30 października 1944 r. na karę 10 lat więzienia oraz 5 lat pozbawienia praw publicznych i obywatelskich praw honorowych. Ww. odbywał karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym we W.

W dniu 7 kwietnia 1947 r. J. S. opuścił Zakład Karny we W. na podstawie amnestii.

Represje w więzieniu, w trakcie śledztwa, podstawa odszkodowania za represję:

W areszcie śledczym w P., a następnie w Zakładzie Karnym we W. J. S. doświadczył wielu aktów nieludzkiego i poniżającego traktowania. Podejmowano wobec niego różne formy cielesnego znęcania się w ten sposób, że polewano go zimną wodą, czy też wbijano szpilki pod paznokcie. Nadto przebywał w przeludnionych celach, które były zalewane zimną wodą. W tym okresie był również wielokrotnie bity, nie mógł spać. Warunki żywieniowe w zakładzie karnym były niezwykle trudne. Więźniów karmiono wyłącznie ciemnym chlebem z "trocinami", czarną kawą. Nadto w zakładzie karnym panowały złe warunki higieniczne (w celach było robactwo). Sposób traktowania J. S. w zakładzie karnym podczas odbywania kary pozbawienia wolności wpłynął na stan jego zdrowia fizycznego, zachorował na zapalenie płuc, a następnie zapadł na gruźlicę. Oprócz dolegliwości natury fizycznej J. S. na skutek pobytu w zakładzie karnym doznał zaburzeń o podłożu psychicznym - żył w stałym lęku, stał się nerwowy i nieufny wobec ludzi.

Represje po opuszczeniu więzienia, stygmatyzacja społeczna:

Przed wybuchem wojny J. S. prowadził gospodarstwo rolne z żoną w miejscowości W., posiadał 9 ha ziemi. Wówczas był on ojcem dwójki dzieci T. i W.

Po opuszczeniu więzienia przez wiele lat J. S. miał problemy z podjęciem pracy, zmuszony był zajmować się pracami dorywczymi typu usługi szewskie wskutek czego jego rodzina żyła dość ubogo. Nadto J. S. spotykał się z szykanowaniem ze strony innych osób, w tym m.in. swojego szwagra E. Ż., który nazywał go "bandytą". Wskutek prześladowania zmuszony był również do zmiany miejsca zamieszkania ((...), Z., a następnie S.).

Pobyt w zakładzie karnym pogorszył nie tylko zdrowie fizyczne i psychiczne J. S., ale odbił się również na jego sytuacji rodzinnej i prywatnej. Dzieci J. S. (wnioskodawcy) w związku z pobytem ojca w zakładzie karnym byli wyzywani w szkole od: "gruźlików", "bandytów" czy "zdrajców".

J. S. zmarł w dniu 20 listopada 1992 r.

Stwierdzenie nieważności wyroku represyjnego, rehabilitacja:

Postanowieniem Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 21 marca 2023 r. sygn. akt III Ko 849/22 na podstawie art. 1 ust. 1 w zw. z art. 2 ust. 1 w zw. z art. 3 ust. 1 w zw. z art. 4 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r. poz. 2099) stwierdzono nieważność wyroku byłego Wojskowego Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 30 września 1945 r. wydanego pod sygnaturą O 364/45 skazującego J. S. syna A. urodzonego (...) w W. za czyn z art. 118 § 1 i 2 w zw. z art. 115 § 1 KKWP i Dekretu PKWN o ochronie Państwa z dnia 30 października 1944 r. na karę 10 lat więzienia oraz 5 lat pozbawienia praw publicznych.

Odszkodowanie za działalność niepodległościową i związane z nią represje i szykany:

J. S. został skazany w związku z podejmowaną przez siebie działalnością o charakterze niepodległościowym, ukierunkowaną na przeciwstawienie się obowiązującemu w kraju ustrojowi, jego działania miały na celu przeciwstawienie się władzom komunistycznym i przywrócenie P. niepodległości.

Podstawa prawna przyznania odszkodowania za represję komunistyczne na podstawie ustawy lutowej:

Zgodnie z art. 8 ust. 1 ww. ustawy, osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w P. stanu wojennego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wykonania orzeczenia albo decyzji. Roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie nie przedawniają się.

Na podstawie art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa Polskiego, w postępowaniu o odszkodowanie i zadośćuczynienie mają odpowiednie zastosowanie przepisy rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego, z wyjątkiem art. 555.

Wobec konieczności odpowiedniego stosowania w tej sprawie przepisów k.p.k., stosownie do treści art. 558 k.p.k., w sprawach o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego stosuje się tylko w kwestiach nieuregulowanych w niniejszym kodeksie.

Dla wykładni pojęcia zadośćuczynienia, o jakim mowa w art. 552 k.p.k., miarodajne są przepisy prawa cywilnego, a zwłaszcza art. 445 § 2 k.c., z którego wynika, że zadośćuczynienie powinno być odpowiednie.

W orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, że orzekając w przedmiocie zadośćuczynienia uwzględnić należy całokształt okoliczności związanych ze zdarzeniem stanowiącym podstawę jego przyznania, tj.: okres stosowania represji, wiek danej osoby, jej stan zdrowia, uprzednią karalność, wykonywany zawód, a także skutki, jakie represja wywarła na osobę uprawnioną w środowisku, w którym funkcjonuje (vide: SA w Lublinie II AKa 268/11, KZS 2012, z. 9, poz. 74).

Należy przy tym podzielić pogląd, zgodnie z którym zadośćuczynienie musi mieć charakter kompensacyjny, ale zarazem ma być, zgodnie z art. 448 k.c., odpowiednie, a więc nie może osiągać wartości nadmiernej w stosunku do doznanej krzywdy oraz musi być utrzymane w rozsądnych granicach i dostosowane do majątkowych stosunków panujących w społeczeństwie. Uzasadnia to miarkowanie zadośćuczynienia w oparciu o kryteria obiektywne, związane z przyjętymi w społeczeństwie ocenami. Nadto zasądzona "odpowiednia" suma winna być wyższa dla osoby, która prócz niesłusznego pozbawienia wolności, doznała dodatkowego udręczenia fizycznego, zaś proporcjonalnie niższa dla osoby, której pozbawienie wolności przebiegało bez bicia lub innego rodzaju tortur fizycznych (vide: wyrok SA w Gdańsku z dn. 13 lutego 2013 r., II AKa 25/13, Legalis nr 746847).

Zgodzić należy się również z tezą, że zasądzając określoną kwotę z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, sąd powinien opierać się na rzetelnych, w miarę możliwości, zobiektywizowanych kryteriach opartych na przeprowadzonym postępowaniu dowodowym, które muszą - w konkretnej sprawie - zakreślić granice subiektywnego odczucia krzywdy przez wnioskodawców (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dn. 24 kwietnia 2014 r., WA 14/14).

Wskazać należy, iż zadośćuczynienie ma mieć charakter kompensacyjny, wobec czego jego wysokość nie może stanowić zapłaty symbolicznej, lecz musi przedstawiać jakąś ekonomicznie odczuwalną wartość. Z drugiej strony wysokość ta nie może być nadmierną w stosunku do doznanej krzywdy, ale musi być "odpowiednia" w tym znaczeniu, że powinna być - przy uwzględnieniu krzywd poszkodowanego - utrzymana w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa (vide: wyrok SN z dn. 3 lipca 2007 r., II KK 321/06, Lex 299187, wyrok SN z dn. 5 września 2000 r., WA 30/00). Zadośćuczynienie ma służyć złagodzeniu doznanej krzywdy, a jednocześnie nie może być źródłem wzbogacenia. Z uwagi na niemierzalny charakter zadośćuczynienia, jego wysokość zależy od uznania sędziowskiego i, o ile jego wysokość nie jest rażąco zawyżona bądź zaniżona, co do zasady nie powinna być przedmiotem ingerencji w toku postępowania odwoławczego.

Krzywda represjonowanego jako podstawa zasądzenia odszkodowań z ustawy lutowej dla jego dzieci.

Na wstępie wskazać należy, że przepisy ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego nie przewidują samoistnych roszczeń dla dzieci represjonowanego, a jedynie stanowią o przejściu na te osoby jego uprawnień (vide: uchwała SN z dn. 5 października 1995 r., I KZP 23/95). Jest to o tyle istotne, że celem prawidłowego określenia zadośćuczynienia zasadnym jest zbadanie rozmiaru krzywdy represjonowanego, a nie wnioskodawcy. Sąd orzekający w niniejszym składzie również podziela ustalone od wielu lat stanowisko judykatury, że zadośćuczynienie nie może być mierzone wyłącznie dolegliwościami osoby represjonowanej, ale uwzględniać współczesny standard społeczeństwa. Winno być zatem ustalone z umiarem, w rozsądnych granicach przystających do aktualnej stopy życiowej.

W ocenie sądu wniosek C. Ł., W. S., Z. S. i H. S. - jako dzieci J. S. o zadośćuczynienie za krzywdy doznane przez niego w związku represjonowaniem go przez ówczesne organy ścigania i wymiar sprawiedliwości ze względu na jego działalność niepodległościową, zasługiwał na uwzględnienie co do zasady, natomiast dochodzoną kwotę Sąd uznał za uzasadnioną jedynie w części.

Ustalając wysokość zadośćuczynienia, Sąd miał na uwadze, że winno być one "odpowiednie" do poniesionej krzywdy i służyć skompensowaniu doznanych cierpień.

Przy ustaleniu wysokości kwoty zadośćuczynienia za pozbawienie wolności należało wziąć pod uwagę wszystkie ustalone w sprawie okoliczności rzutujące na określenie rozmiaru krzywdy wyrządzonej osobie pozbawionej wolności, w tym zwłaszcza okres izolowania jej od społeczeństwa, stopień dolegliwości, z jaką wiązało się stosowanie tej formy represji, a więc przykrości i przeżycia natury moralnej z tego wynikające, jak również konieczność poddania się rygorom związanym z pozbawieniem wolności (vide: wyrok SA we Wrocławiu z dn. 20 listopada 2012 r., II AKa 335/12, LEX nr 1238686).

Wnioskowane odszkodowanie za represję:

Wnioskodawcy domagali się zasądzenia tytułem zadośćuczynienia kwoty po 400.000 zł tj. łącznie kwoty 1.600.000 zł.

Zadośćuczynienie orzekane na podstawie ustawy z 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych miało w realiach niniejszej sprawy zrównoważyć wszystkie negatywne przeżycia i doświadczenia doznane przez ojca wnioskodawców.

Jest ono swoistego rodzaju sankcją za naruszenie dóbr osobistych, dlatego jego zakres jest wyznaczony regulacjami prawa cywilnego, określającymi katalog dóbr osobistych, w tym naruszenie wolności człowieka, również przy uwzględnieniu jej aspektu wewnętrznego, tj. wolności od obawy i strachu, od użycia przemocy czy zrealizowania groźby, naruszenie możliwości swobodnego dysponowania wartościami osobistymi.

Około 2 lata pozbawienia wolności za walkę o wolność Polski.

Jest rzeczą oczywistą, że pobyt w zakładzie karnym skutkował w wypadku J. S. naruszeniem jego dobra osobistego w postaci wolności i to na okres prawie 2 lat (od 27 lipca 1945 r. do 7 kwietnia 1947 r.).

Przechodząc dalej należy wskazać, iż nie ulega wątpliwości, że w warunkach izolacji wobec J. S. stosowano szykany, bito go, znęcano się nad nim psychicznie, dodatkowo przebywał w ciężkich warunkach bytowych. Niezmiernie trudne było zachowanie odpowiedniej higieny osobistej, był brud, brakowało ogrzewania, wartościowego jedzenia oraz odpowiedniego posłania i okrycia. Przemoc fizyczna i psychiczna stosowana wobec osadzonego, do tego bardzo złe warunki sanitarne i bytowe, z całą pewnością odcisnęły piętno na zdrowiu fizycznym, jak i na psychice J. S.

Nie sposób również pominąć, że w momencie pozbawienia wolności J. S. miał żonę i dwoje małych dzieci, przy czym nie miał z nimi kontaktu, nie otrzymywał też żadnych informacji dotyczących swojej rodziny, co w oczywisty sposób mogło rodzić realne obawy o los swoich najbliższych i również negatywnie wpływało na jego stan psychiczny.

Przy ustalaniu rozmiaru cierpień moralnych i fizycznych doznanych przez J. S. podczas odbywania kary pozbawienia wolności Sąd wziął pod uwagę również zeznania jego dzieci (wnioskodawców), które przekazywały relację Ojca dotyczącą pobytu w więzieniu, jak również opisywały jego zachowanie po opuszczeniu Zakładu Karnego we W.

Wszystkie wskazane wyżej okoliczności, w ocenie Sądu nakazywały uznać, że cierpienia J. S. były bardzo duże. Zadośćuczynienie miało w sposób materialny stanowić rekompensatę doznanych krzywd, których tak naprawdę nie sposób cofnąć czy naprawić w żaden sposób.

800 000zł zadośćuczynienia za krzywdy, po 200 000zł na każde z dzieci represjonowanego:

W ocenie Sądu kwota po 200.000 zł na rzecz każdego z wnioskodawców tj. łącznie 800.000 zł za cały okres stosowanej wobec J. S. represji ze strony ówczesnych organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, z pewnością nie jest kwotą jedynie symboliczną, a jawi się jako adekwatna i pozostaje odpowiednia do warunków życia społeczeństwa.

W pozostałym zakresie wniosek należało oddalić jako wygórowany i przez to nieuzasadniony. Oczywistym jest, że nie istnieje możliwość całkowitego zrekompensowania doznanej krzywdy, której w żaden sposób nie da się przeliczyć na pieniądze. Tym niemniej, zdaniem Sądu, ujawnione okoliczności przemawiają za przyjęciem, iż zasądzenie wyższych kwot stanowiłoby nieuzasadnione wzbogacenie.

Sąd Okręgowy w Poznaniu właściwość miejscowa:

Sąd Okręgowy w Poznaniu należy do obszaru Sądu Apelacyjnego w Poznaniu.

Właściwość miejscowa Sądu Apelacyjnego w Poznaniu obejmuje swoim zakresem apelacji okręgi sądów okręgowych w Poznaniu, Koninie i Zielonej Górze.

Sąd Okręgowy w Poznaniu z kolei obejmuje swoim zasięgiem działania sądy rejonowe w: Chodzieży, Gnieźnie, Gostyniu, Grodzisku Wielkopolskim, Kościanie, Lesznie, Nowym Tomyślu, Obornikach, Pile, Poznaniu (Grunwald i Jeżyce, Nowe Miasto i Wilda, Stare Miasto), Rawiczu, Szamotułach, Śremie, Środzie Wielkopolskiej, Trzciance, Wągrowcu, Wolsztynie, Wrześni i Złotowie.

Darmowe porady prawne sprawy odszkodowanie za represje:

W ramach prowadzonej praktyki nasza Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów świadczy darmowe porady prawne dla osób chcących wystąpić o odszkodowanie za represje komunistyczne. Darmowych porad prawnych zawsze udziela doświadczony Radca Prawny lub Adwokat. Darmowe porady prawne pozwolą na wyjaśnienie zainteresowanym najważniejszych kwestii związanych z dochodzeniem odszkodowania za represje.

Darmowe porady prawne pozwolą na rozwianie wątpliwości w następujących kwestiach związanych z dochodzeniem od Skarbu Państwa odszkodowania za represje:

-jakie odszkodowanie za represje można uzyskać,

-czy trzeba unieważnić wyroki z okresu PRL by uzyskać odszkodowanie,

-za jakie represje przysługuje odszkodowanie z Ustawy Lutowej,

-kto może uzyskać odszkodowanie za represje komunistyczne,

-jakie są koszty prowadzenia sprawy o odszkodowanie za represje stalinowskie, komunistyczne,

-jakie są terminy na dochodzenie odszkodowania za represje,

-jakie dokumenty są potrzebne do sprawy o odszkodowanie za represje z okresu PRLu,

-jaka jest procedura dochodzenia odszkodowania za represje komunistyczne,

-jak uzyskać akta spraw osoby represjonowanej, jak wypełnić wniosek do Instytutu Pamięci Narodowej,

-jak wygląda, przebiega sprawa sądowa o odszkodowanie za represje,

-jakie są przesłanki negatywne dla uzyskania odszkodowania za represje komunistyczne.