1 000 000zł odszkodowania za represje komunistyczne, zesłanie na Syberię, SO w Poznaniu:

III Ko 259/24 - Wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 16 października 2024 r.

Sprawy z wniosku D. S. i J. K. o odszkodowanie za szkodę i zadośćuczynienie za krzywdę doznaną przez ojca M. K. na skutek represjonowania go przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości działające na terytorium P. w granicach ustalonych w Traktacie (...) w okresie od dnia 27. sierpnia 1945 r. do dnia 20. września 1948 r. za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Na podstawie art. 8 ust. 2a w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego zasądza od Skarbu Państwa na rzecz:

a) D. S. kwotę 500.000 (pięćset tysięcy) zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez jej ojca M. K. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty,

b) J. K. kwotę 500.000 (pięćset tysięcy) zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez jego ojca M. K. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

2. W pozostałym zakresie wniosek oddala.

Okoliczności stanu faktycznego będące podstawą faktyczną przyznania odszkodowania i zadośćuczynienia za represje komunistyczne:

W dniu 20 marca 2024 r. (data prezentaty) do Sądu Okręgowego w Poznaniu wpłynął wniosek D. S. i J. K. złożony za pośrednictwem pełnomocnika r.pr. K. S. o zasądzenie od Skarbu Państwa kwoty 297.207,31 zł tytułem odszkodowania (w kwocie po 148.603,65 zł na rzecz każdego z wnioskodawców) oraz kwoty 8.996.545,60 zł (w kwocie po 4.498.272,80 zł na rzecz każdego z wnioskodawców) tytułem zadośćuczynienia wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty w związku z represjami ojca M. K. przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości działające na terytorium Polskim w granicach ustalonych w Traktacie (...) w okresie od dnia 27 sierpnia 1945 r. do dnia 20 września 1948 r. za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

M. K. po ukończeniu szkoły podstawowej pracował na gospodarstwie rolnym swoich rodziców. W latach 1939 - 1941, po wkroczeniu wojsk radzieckich, M. K. został zmuszony do ciężkiej pracy w lesie, pracował przy wyrębie i wywózce drzewa. Pracował za darmo, nie otrzymał żadnego wynagrodzenia. Natomiast w kwietniu 1941 r. został wcielony do wojska i skierowany do pracy przy budowie lotniska, gdzie pracował również za darmo przez 12 godzin dziennie. W dniu 22 czerwca 1941 r. udało mu się zbiec i wrócić do domu rodzinnego. Z chwilą wkroczenia wojsk niemieckich na tereny zachodnie, M. K. ponownie został zmuszony do wykonywania ciężkich prac fizycznych przy budowie dróg oraz przy wywożeniu drzewa z lasu.

W 1943 r. M. K. wraz z kolegą J. K. wstąpił do Armii Krajowej przyjmując pseudonim (...). Dowódcą grupy Zapasowego Pułku W., do której M. K. został przydzielony był F. B. Grupa ta oprócz działań dywersyjnych, prowadziła tajne szkolenia, przygotowując się do działań bojowych, aby w każdej chwili podjąć walkę na froncie. W dniu 17 sierpnia 1945 r. oddział F. B. został rozbity przez NKWD, a członkowie aresztowani. W dniu 27 sierpnia 1945 r. M. K. został zatrzymany, a następnie osadzony w więzieniu. M. K. został skazany na 10 lat łagrów oraz konfiskatę majątku, a później decyzją ówczesnego rządu deportowano go wraz z J. K. do obwodu (...) i umieszczono w obozie NKWD w W.

Transport do obozu odbywał się pociągiem w "bydlęcych" wagonach, w których ze względu na ilość umieszczanych w nich osób panował ścisk i duchota. W wagonach nie było miejsca na odpoczynek lub sen ani elementarnych zabezpieczeń sanitarnych. Przewożonym nie wydawano odpowiedniej ilości pożywienia i wody.

W obozie NKWD w W. M. K. przebywał w okresie od dnia 27 sierpnia 1945 r. do dnia 9 września 1948 r. W obozie zmuszono go do wykonywania katorżniczej pracy, w niezwykle trudnych warunkach pogodowych, bez należytego przygotowania, odpowiednich narzędzi, zabezpieczenia miejsca pracy. Każdego dnia M. K. pracował po 12 godzin. Osadzonym nie zapewniano odpowiedniego ubioru, środków higieny oraz wyżywienia.

Kadra obozowa nie zachowywała obowiązujących procedur co do postępowania wobec jeńców politycznych. M. K. przebywał w najgorszym z radzieckich łagrów.

W dniu 9 września 1948 r. M. K. dostał pozwolenie na opuszczenie łagrów i w dniu 20 września 1948 r. dotarł do P. Osiedlił się w miejscowości S., gdzie prowadził gospodarstwo rolne. M. K. zawarł związek małżeński, był ojcem dwójki dzieci: J. urodzonego w (...) r. oraz D. urodzonej w (...) r.

W dniu 27 lutego 1995 r. Kierownik Urzędu (...) wydał decyzję o przyznaniu M. K. uprawnień kombatanckich. Został również członkiem Związku (...) w P. M. K. nie otrzymał świadczenia przyznawanego przez Szefa Urzędu (...)

Na podstawie art. 8 ust. 1 w zw. z art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa Polskiego (Dz. U.2021.1693 tj. z dnia 2021.09.15) - tzw. "ustawy lutowej" odszkodowanie i zadośćuczynienia przysługuje osobom, mieszkającym w chwili śmierci w P., represjonowanym przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organy pozasądowe, działające na obecnym terytorium P. w okresie od dnia 1 lipca 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r. oraz na terytorium P. w granicach ustalonych w Traktacie (...), w okresie od dnia 1 stycznia 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r., za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego lub z powodu takiej działalności. W razie śmierci tej osoby uprawnienie to przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców.

Przesłanki przyznania odszkodowania za represje w okresie 1944-1956r.

Zgodnie ze stanowiskiem orzecznictwa warunkiem przyznania odszkodowania i zadośćuczynienia za represje ze strony radzieckich organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organów pozasądowych, działających na obecnym terytorium Polski w okresie od dnia 1 lipca 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r. oraz na terytorium P. w granicach ustalonych w Traktacie (...), w okresie od dnia 1 stycznia 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r., na podstawie art. 8 ust. 2a-b w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego jest stwierdzenie następujących okoliczności:

1) czy daną osobę, mieszkającą obecnie bądź w chwili śmierci w P., dotknęły represje (śmierć) ze strony radzieckich organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organów pozasądowych;

2) czy wspomniane radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organy pozasądowe, stosowały represje, działając na obecnym terytorium P.w okresie od dnia 1 lipca 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r. oraz na terytorium P.w granicach ustalonych w Traktacie (...) w okresie od dnia 1 stycznia 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r.;

3) czy osoba, którą dotknęły represje (śmierć) ze strony radzieckich organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organów pozasądowych, prowadziła działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego;

4) czy osoba represjonowana na terytorium P. w granicach ustalonych w Traktacie (...) poza obecnym terytorium P., prowadziła działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w okresie od dnia 17 września 1939 r. do dnia 5 lutego 1946 r.

5) czy wspomniana osoba, była represjonowana (pozbawiona życia) ze strony radzieckich organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organów pozasądowych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego lub z powodu takiej działalności (a zatem czy zachodzi związek przyczynowy między represjami, śmiercią a wspomnianą działalnością). (vide: wyrok SA we Wrocławiu z 15 maja 2019 r., II AKa 128/19, LEX nr 2726877).

Odszkodowanie za represje dla Powoda, zasadność:

M. K. spełnia opisane powyżej warunki. Ze względu na swoją przynależność do AK po rozbiciu przez NKWD oddziału F. B. w dniu 27 sierpnia 1945 r. M. K. został aresztowany, skazany na 10 lat łagrów, a następnie deportowany do obwodu (...) i umieszczony w obozie NKWD w W., gdzie zmuszony do wykonywania katorżniczej pracy.

Nie budzi najmniejszej wątpliwości, że M. K. znalazł się w obozie pracy ze względu na swoją przynależność do Armii Krajowej i podejmowane działania na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Z dokumentacji zgromadzonej w aktach sprawy nadto wynika, że w chwili śmierci zamieszkiwał on w S., a także, że nie otrzymał świadczenia przyznawanego przez Szefa (...).

W konsekwencji zgodnie z wytycznymi wskazanymi w art. 8 ust. 1 w zw. z art. 8 ust. 2a ustawy lutowej, w takim przypadku M. K. przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę wynikłe z doznanych przez niego od radzieckich organów represji. Przepis ten nie przewiduje samoistnych roszczeń dla małżonka, dzieci i rodziców represjonowanego, a stanowi jedynie o przejściu na te osoby jego uprawnień w tym zakresie (vide: uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 27 stycznia 1993 r., I KZP 35/92, OSNKW 1993, z. 3-4,poz. 16, s.10).

Cywilnoprawny charakter roszczenia o odszkodowanie za represje z Ustawy Lutowej:

W powyższym zakresie wskazać należy, że z uwagi na cywilnoprawny charakter odszkodowania z art. 8 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego uwzględnić należy także art. 361 § 1 k.c. stanowiący, że zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła i w tych granicach może dochodzić naprawienia szkody obejmującej poniesione straty oraz korzyści, które mógł osiągnąć, gdyby szkoda nie wystąpiła.

Zatem dla uwzględnienia roszczenia o odszkodowanie konieczne jest wykazanie także normalnego związku przyczynowego pomiędzy zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność odszkodowawczą, a szkodą, która powstała na skutek tego zdarzenia. Zgodnie z przepisem art. 8 ust. 3 cytowanej ustawy oraz art. 558 k.p.k. zastosowanie w sprawie o odszkodowanie znajdzie także przepis art. 232 k.p.c., w myśl którego ciężar dowodu spoczywa na stronie wywodzącej z danego faktu skutki prawne (vide: wyrok SA w Katowicach z 10 stycznia 2013 r., II AKa 497/12, LEX nr 1282570).

Wielokrotnie podkreślano w orzecznictwie, że zasądzenie odszkodowania dochodzonego w oparciu o ustawę lutową warunkowane jest udowodnieniem związku zachodzącego pomiędzy wykazywaną szkodą, a represjami, jakie osobę tę spotkały ze strony radzieckich organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organów pozasądowych w warunkach, o których mowa w ust. 2a i 2b art. 8 ustawy lutowej.

Ten związek musi być udowodniony, nie może opierać się jedynie na domniemaniu, ciężar przy tym dowodu (lub co najmniej inicjatywy dowodowej), spoczywa na wnioskodawcy (vide: wyrok SA we Wrocławiu z dnia 30 marca 1999 r. sygn. II AKa - 69/99, OSA 1999, Nr 4, poz. 35).

Nie wystarcza samo stwierdzenie, iż określona osoba była represjonowana przez radzieckie organy wymiaru sprawiedliwości oraz, że działała ona na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, ponieważ wymagane jest udowodnienie związku pomiędzy taką działalnością a wydanym orzeczeniem lub działaniem niosącym represje (vide: wyrok SA w Katowicach z dnia 13 listopada 2003 r. sygn. II AKa - 369/03, LEX nr 1281214).

Ciężar dowodu w zakresie uzyskania odszkodowania za represję (utracone dochody):

W konsekwencji, to na wnioskodawcach spoczywał ciężar wykazania szkody, (zgodnie z poczynionymi ustaleniami faktycznymi działał w szeregach AK), a tym bardziej jakie osiągał dochody. Tym samym nie zostało wykazane, że wskutek aresztowania, a następnie zesłania do łagru, M. K. utracił źródło zarobkowania, co stanowiłoby dopiero punkt wyjścia do wyliczenia wysokości szkody, która przez wnioskodawców została wyliczona jako iloczyn przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w grudniu 2023 r. i okresu pobytu M. K. w łagrze. Tym samym wniosek w zakresie żądania zasądzenia odszkodowania należało oddalić.

Odpowiednia wysokość zadośćuczynienia do doznanej krzywdy za represje, Uznanie sędziowskie w sprawach o odszkodowanie za represje:

Przechodząc do rozważań w tym zakresie należy wskazać, że w orzecznictwie ukształtowanym na podstawie ustawy lutowej wskazuje się, iż wysokość zadośćuczynienia jest bezpośrednio skorelowana z rozmiarami doznanej krzywdy. Ustalając wysokość zadośćuczynienia za doznaną krzywdę należy stosować kryteria zindywidualizowane, właściwe zarówno dla osoby wnioskodawcy, jak i przystające do okoliczności sprawy.

Na wysokość zadośćuczynienia winny składać się doznane cierpienia pokrzywdzonego, których rodzaj, czas trwania i natężenie podlega ustaleniu i ma przełożenie na wysokość zasądzonej kwoty. Zadośćuczynienie ma służyć złagodzeniu doznanej krzywdy, a jednocześnie nie może być źródłem wzbogacenia. Z uwagi na niemierzalny charakter zadośćuczynienia, jego wysokość zależy od uznania sędziowskiego. Należy mieć również na względzie, że kwoty zadośćuczynienia zasądzone w innych sprawach osób represjonowanych mogą w kwestii miarkowania zadośćuczynienia stanowić jedynie niewiążącą wskazówkę dla sądu rozpoznającego dane roszczenie, natomiast w żadnym stopniu tego sądu nie wiążą. Kwestia ta nie jest jednak całkowicie pozbawiona znaczenia, pozwala bowiem sądowi ocenić, czy na tle innych podobnych przypadków zadośćuczynienie nie jest np. nadmiernie wygórowane.

W realiach niniejszej sprawy nie mogło budzić wątpliwości, że M. K. w wyniku represji organów radzieckich doznał niewątpliwej krzywdy, która objawiała się zatrzymaniem go, następnie transportem kolejowym w nieludzkich warunkach, a wreszcie osadzeniem w obozie w głębi ZSRR, gdzie w obawie o własne życie i w odizolowaniu od rodziny był zmuszany do niemalże niewolniczej pracy w bardzo trudnych warunkach.

Sąd określając wysokość zadośćuczynienia miał na względzie nasilenie odczuwanych niewątpliwie przez M. K. represji i związanych z nimi dolegliwości psychicznych i fizycznych, a także ich długotrwałość. Ojciec wnioskodawców był bowiem represjonowany przez łączny okres ponad 37 miesięcy.

Właściwe kwoty zadośćuczynienia za represje wobec poszkodowanego:

W ocenie Sądu przyznane wnioskodawcom zadośćuczynienie w kwotach po 500.000 zł jest adekwatne i odpowiada zasadom słuszności.

Za jego zasądzeniem przemawiała skala doznanych przez ojca wnioskodawców cierpień w szczególności związanych z wykonywaniem pracy przymusowej i przetrzymywaniem go w skaranie trudnych warunkach sanitarnych, higienicznych, socjalnych i klimatycznych.

Oddalając żądanie w pozostałym zakresie Sąd miał na względzie, że przyznanie osobie represjonowanej zadośćuczynienia, nie może być wygórowane i prowadzić do bezpodstawnego wzbogacenia - wysokość przyznanego zadośćuczynienia powinna być zatem utrzymana w rozsądnych granicach odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dn. 21 listopada 2012 r., sygn. akt II A Ka 228/12). Zadośćuczynienie winno wyrównać doznane krzywdy ale też być "odpowiednie", a ustalenie jaka kwota w konkretnych okolicznościach jest odpowiednia, należy do sfery swobodnego uznania sądu.

Roszczenie żądane przez wnioskodawców tytułem zadośćuczynienia w łącznej kwocie 8.996.545,60 zł zdaniem Sądu było wygórowane i odbiegające od rzeczywiście poniesionej przez M. K. krzywdy.

W zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym brak bowiem dokumentów wskazujących, by natężenie niekorzystnych dla M. K. okoliczności aż tak bardzo negatywnie wpłynęło na jego stan zdrowia, w tym zdrowia psychicznego, bądź doprowadziło go do trwałego kalectwa uniemożliwiającego jego samodzielne funkcjonowanie. Przeciwnie M. K. był w stanie nie tylko wrócić do P., ale prowadził gospodarstwo rolne, ożenił się i wychował dwoje dzieci.

Mając na uwadze całokształt udowodnionych okoliczności, kontekst historyczny, a także orzecznictwo sądowe dotyczące innych, porównywalnych przypadków Sąd orzekł, jak w pkt 1 sentencji wyroku.

Jednocześnie Sąd nie uwzględnił żądania wnioskodawców aby wysokość zadośćuczynienia odnosić do średniego wynagrodzenia za 2023 r. przeliczanego za każdy dzień pobytu w obozie.

Sąd Okręgowy w Poznaniu właściwość miejscowa:

Sąd Okręgowy w Poznaniu należy do obszaru Sądu Apelacyjnego w Poznaniu.

Właściwość miejscowa Sądu Apelacyjnego w Poznaniu obejmuje swoim zakresem apelacji okręgi sądów okręgowych w Poznaniu, Koninie i Zielonej Górze.

Sąd Okręgowy w Poznaniu z kolei obejmuje swoim zasięgiem działania sądy rejonowe w: Chodzieży, Gnieźnie, Gostyniu, Grodzisku Wielkopolskim, Kościanie, Lesznie, Nowym Tomyślu, Obornikach, Pile, Poznaniu (Grunwald i Jeżyce, Nowe Miasto i Wilda, Stare Miasto), Rawiczu, Szamotułach, Śremie, Środzie Wielkopolskiej, Trzciance, Wągrowcu, Wolsztynie, Wrześni i Złotowie.

Darmowe porady prawne odszkodowania za represje:

W ramach prowadzonej praktyki nasza Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów świadczy darmowe porady prawne dla osób chcących wystąpić o odszkodowanie za represje komunistyczne. Darmowych porad prawnych zawsze udziela doświadczony Radca Prawny lub Adwokat. Darmowe porady prawne pozwolą na wyjaśnienie zainteresowanym najważniejszych kwestii związanych z dochodzeniem odszkodowania za represje.

Darmowe porady prawne pozwolą na rozwianie wątpliwości w następujących kwestiach związanych z dochodzeniem od Skarbu Państwa odszkodowania za represje:

-jakie odszkodowanie za represje można uzyskać,

-czy trzeba unieważnić wyroki z okresu PRL by uzyskać odszkodowanie,

-za jakie represje przysługuje odszkodowanie z Ustawy Lutowej,

-kto może uzyskać odszkodowanie za represje komunistyczne,

-jakie są koszty prowadzenia sprawy o odszkodowanie za represje stalinowskie, komunistyczne,

-jakie są terminy na dochodzenie odszkodowania za represje,

-jakie dokumenty są potrzebne do sprawy o odszkodowanie za represje z okresu PRLu,

-jaka jest procedura dochodzenia odszkodowania za represje komunistyczne,

-jak uzyskać akta spraw osoby represjonowanej, jak wypełnić wniosek do Instytutu Pamięci Narodowej,

-jak wygląda, przebiega sprawa sądowa o odszkodowanie za represje,

-jakie są przesłanki negatywne dla uzyskania odszkodowania za represje komunistyczne.